Tesisatta Corana Virüs Salgını için Hastane Dışı Mevcut Binalarda Alınabilecek Önlemler

Virüsün geçiş yolları:
1. Konuşma, öksürük ve hapşırma ile oluşan büyük damlacıkların (droplet) yakın temasta doğrudan solunması;
2. Konuşma, öksürük ve hapşırma ile oluşan büyük damlacıkların düşerek yüzeylere yapışması, bu yüzeylere elle temas ve ellerin yüze (ağız, burun, göz) sürülmesi veya hasta kişilerle el teması;
3. Konuşma, öksürük ve hapşırma ile oluşan küçük taneciklerin (aerosol) hava hareketleri ve akımlarıyla uzaklara taşınması ve bu havanın solunması;
4. Covid-19 için olmasa bile genellikle virüsler (özellikle SARS) için bir geçiş yolu da tuvaletlerden, yer süzgeçlerinden ve pis su tesisatından kaynaklanan parçacıkların havayla taşınarak solunumu veya temasla yüze taşınması.

Virüs yayılmasına karşı havalandırma sisteminde ve binada alınabilecek önlemler:

Havalandırma havası miktarını artırın:
1. Havalandırma sistemi başlatılmasını birkaç saat öne ve kapatılmasını birkaç saat ileriye alın. En iyi çözüm kriz döneminde sistemi 24/7 çalıştırın (en azından insanların olmadığı dönemde daha düşük havalandırma hızlarıyla çalışmaya devam edin).
2. Taze hava miktarını mümkün olduğu kadar artırın.
3. Mümkünse %100 dış hava ile çalışın.
4. İhtiyaç kontrollü havalandırmayı (demand controlled ventilation) devreden çıkarın, en azından ayar noktasını aşağılara (400 ppm) çekin.
5. Pandemi nedeniyle boşaltılan/çalışılmayan binalarda havalandırmayı tamamen kapatmayın, düşük hızlarda sistemi çalıştırmaya devam edin.
6. Ayrı havalandırma sistemi olan Fan-coil, VRV gibi (tam sulu veya DX) klima sistemlerinde fan hızını artırarak mümkünse havalandırma miktarını artırın.
7. Tuvalet egzozlarını 24/7 çalıştırın, çevreye göre tuvaletlerde sürekli düşük basınç yaratın.

Pencere havalandırmasını kullanın:
1. Mekanik havalandırma sistemi olmayan binalarda açılabilen pencereleri aktif olarak daha fazla kullanın.
2. Odaya ilk girdiğinizde pencereleri en az 15 dakika açın.
3. Mekanik havalandırma olan binalarda bile, mümkünse pencere havalandırmasıyla yapılacak takviye yararlıdır.
4. Tuvaletlerin pencereleri varsa havalandırma amacıyla açmayın, ters yönde bir hava hareketine neden olabilir. Yetersiz havalandırma nedeniyle, açmak gerekiyorsa, başka pencereleri de açarak çapraz havalandırma yapın.

Sıcaklık ve Nem Etkisi:
1. İç hava nem seviyesinin virüs üzerinde bir etkisi yoktur. Sadece kışın çok kuru ortamlar boğaz mukozasının kurumasına ve virüs geçişine direncin azalmasına neden olur, kaçınılmalıdır.
2. Isıtma ve soğutma sistemlerinin normal çalışmasının COVİD-19 yayılmasına hiçbir doğrudan etkisi yoktur. Bu sistemlerdeki ayar değerlerini değiştirmeye ihtiyaç yoktur.
3. SARS-CoV-2'nin 4°C'de 14 gün boyunca oldukça kararlı olduğu bulunmuştur; virüsü etkisiz hale getirmek için 37°C'de bir gün ve 56°C'de 30 dakika gerekmektedir. Isıl dezenfeksiyon için 60 ℃ sıcaklığa ihtiyaç vardır.

Havalandırma tesisatındaki ısı geri kazanım sistemlerinin kullanılması:
1. Döner tip (rotary) ısı geri kazanım sistemleri geçici olarak devre dışı bırakılmalıdır. Ancak uygun çalışan ve doğru kurulmuş rotary ısı geri kazanım sistemlerinde kaçak oranı plakalı eşanjörler seviyesine %1-2 indirilebilir. Ayrıca daha yüksek havalandırma hızları da çalışma devam edecekse tavsiye edilir.
2. Kaçak şüphesi varsa, basınç ayarlaması ile her iki taraf arasındaki basınç farkının azaltılması da tavsiye edilir.
3. Besleme ve egzoz havasını %100 ayıran (serpantinli veya plakalı) sabit tip eşanjörlü ısı geri kazanım sistemleri kullanılmaya devam edebilir.

Geri dönüş havası (resirkülasyon) kullanılmamalıdır:
1. Geri dönüş havası damperleri bina otomasyonundan veya elle kapatılmalıdır.
2. Eğer geri dönüş havası üzerinde filtre varsa bile HEPA filtre olmadığı sürece filtre yeterince etkili değildir. Damper kapatılmalıdır.
3. Fan-coil veya split (veya VRV) iç ünite gibi üzerinde filtre olmasına rağmen tamamen iç hava ile çalışan ekipman da kapatılmalıdır. Oda içinde yaratılan sirkülasyon taneciklerin yeniden havaya karışmasına neden olur.
4. Bu ekipmanı kapatmak mümkün olmuyorsa fanı durdurmadan sürekli çalıştırılmalı, ekipman temizlik kampanyasına dâhil edilmelidir. Sıklıkla ısıl ve kimyasal dezenfeksiyon uygulanmalıdır.
5. Fan-coil serpantinleri üzerindeki yapışmış virüsleri etkisiz hale getirmek için yüzeyler 60 °C de 1 saat tutulmalıdır.

Hava Temizleyicileri:
1. Oda hava temizleyicileri özel durumlarda faydalı olabilir:
2. Oda hava temizleyicileri HEPA filtre kullanılması halinde havalandırma kadar etkindir. Virüsü yakalayabilir.
3. Elektrostatik filtreli hava temizleyiciler de genellikle gayet iyidir.
4. Oda havası temizleyicileri odada mümkün olduğunca kişilerin nefes alma bölgesine yakın yerleştirilmelidir.
5. Ultraviyole cihazları ancak hastane karantina odaları gibi özel durumlarda kullanılabilir.

Diğer Notlar:
1. Nem oranı ayar noktasını iç ortamda RH %40 üzerinde olacak biçimde ayarlayın. Kış koşullarında gerekirse ayrı nemlendirici cihazlar kullanılabilir.
2. Havalandırma kanallarının ve klima cihazlarının olağan dışı temizliğinin virüsün tutulmasında pratik bir yararı yoktur. Tam tersine bu dönemde kanal temizliği planlanmamalıdır.
3. Dış hava filtrelerinin normal dışı değiştirilmesinin gereği yoktur. Ancak mümkün olabiliyorsa, daha üst sınıf filtrelerle değiştirilebilir, ama mutlaka yeni filtre ile değiştirilmelidir.
4. Filtrelerin değişimi sırasında gerekli önlemler alınmalıdır. Sistem durdurulmalı, eldiven giyilmeli, maske takılmalı, kirli filtreler sızdırmaz poşetlere konulmalıdır.
5. Klozet kapakları flaş yıkama sırasında kapalı tutulmalıdır.
6. Özellikle yer süzgeçleri (ve pis su) giderlerindeki sifonların (sızdırmazlığın) daima su ile dolu olması, kurumaması gerekir.
7. Fan-coil ve klima santralleri drenaj tavalarındaki sifonların daima su ile dolu olması, kurumaması gerekir.

Kaynakça:
1. “REHVA COVID-19 Guidance Document”, REHVA, Nisan 2020
2. “An Analysis of the Transmission Modes of COVID-19 in light of the concepts of Indoor Air Quality”, Prof.Dr. Manuel Gameiro da Silva, Nisan 2020
3. “Guidance for Building Operations During the COVID-19 Pandemic”, ASHRAE, Mart 2020
4. “Protocol for Risk Reduction of SARS, CoV2-19 Diffusion with the Aid of Existing Air Conditioning and Ventilation Systems”, AICARR, Mart 2020
5. “Role of Ventilation in the Control of the COVID-19 Infection: Emergency Presidential Discourse”, SHASE, Mart 2020
6. “Position Document on Airborne Infectious Diseases”, ASHRAE, Şubat 2020
7. Environmental Health Committee (EHC) Emerging Issue Report: Biological Agents in Context of Globalisation and Pandemic Influenza and Airborne Transmission, Ocak 2011
8. “HVAC & Infectious Diseases”, Marlene Linders, ASHRAE Journal, Haziran 2009

Bu notlar esas olarak TTMD’nin üyesi olduğu REHVA tarafından hazırlanan COVID-19 Kılavuz Belgesinin özetidir.
TTMD’nin üyesi olduğu REHVA tarafından 17 Mart 2020’de yayımlanan COVID-19 Kılavuz Belgesinden yararlanılarak, Derneğimiz Üyesi Prof. Dr. Ahmet ARISOY tarafından 18 Mart 2020 tarihinde ilk kez hazırlanmış, AICARR ve ASHRAE kaynakları ile 27 Mart 2020’de genişletilmiş, 3 Nisan 2020’de güncellenen REHVA COVID-19 Kılavuz Belgesinden de yararlanılarak 4 Nisan 2020’de yeniden güncellenmiştir.