Vaillant ve Doğa Derneği iş birliği ile Küçük Akbaba türünün korunma çalışmaları başarılı sonuçlar verdi

Vaillant ve Doğa Derneği yetkilileri ile mekanik tesisat sektörü basın mensuplarıKorunması için acil önlem alınması gereken canlılar listesinde üst sıralarda yer alan küçük akbabaların dünyadaki sayıları hızla azalıyor. Avrupa’daki Küçük Akbabaların nüfusu son elli yılda yüzde seksenini kaybetti. Balkanlardaki en büyük üreme alanı olan Beypazarı’nda, Doğa Derneği’nin Vaillant’ın desteği ile gerçekleştirdiği koruma çalışmaları sayesinde var olan nüfusu korunuyor.

Küçük akbabalar, rahatsız edilmeden yuvalayabilecekleri kayalıkları ve hala geleneksel hayvancılığın sürdürüldüğü coğrafyaları yaşam alanı olarak seçiyorlar. Açık meraların yerini kapalı sistem besi çiftliklerinin almasıyla beslenme alanlarını kaybeden akbabaları korumak için, bölgedeki tiftik keçilerinden elde edilen tiftiğin değerinin arttırılması ve çobanlarla yapılan geleneksel hayvancılığın devam etmesi için çalışmalar sonuç verdi.  Proje sonunda 120 çift akbaba tespit edildi ve yaşamlarını sürdürmeye devam etmeleri için çobanlarla çalışılıyor.

Akbabaların en yakın arkadaşı çobanlar

Vaillant Türkiye Satış ve Pazarlama Direktörü Erol Kayaoğlu ve bu projeye destek veren ÇobanlarDoğa Derneği 2010 yılından beri yaptığı çalışmalarla Beypazarı’nda 96 adet küçük akbaba yuvası belirledi ve düzenli olarak yuvaları izliyor. Bölgede tespit edilmiş 120 çift akbaba bu yuvaları kullanıyor. Başka bir deyişle Avrupa’da yaşayan 25 akbaba çiftinin biri Beypazarı’nda üremeyi tercih ediyor. Akbabaların izlenmesinde en büyük destek çobanlardan geliyor.  Çobanlar her yıl akbabaların gelişini haber veriyor, yuvaları izliyor, herhangi bir sorun olması durumunda müdahale edebilecek kişilere bilgi veriyor.

Küçük Akbaba türünün devamı için kritik önem taşıyan Beypazarı’nda yapılan koruma ve farkındalık çalışmalarına destek veren Vaillant Türkiye Satış ve Pazarlama Direktörü Erol Kayaoğlu Doğa Derneği ile duygusal bir ilişkileri olduğunu belirterek, şunları söyledi: "Vaillant Türkiye olarak, sürdürülebilirlik vizyonumuz doğrultusunda 2012 yılından bu yana Doğa Derneği ile işbirliği yapıyoruz. 2015 yılından bu yana  Küçük Akbaba türünün devamı için kritik önem taşıyan Beypazarı’nda yapılan koruma ve farkındalık çalışmalarına destek vermekten mutluluk duyuyoruz. Projenin bugün geldiği nokta bizim için çok sevindirici. Projemiz sayesinde 120 çift akbaba Beypazarı’nda yaşamlarını devam ettirerek balkanlardaki en büyük nüfusu Vaillant ile yapılan projede tiftik keçiciliği çalışmaları desteklendi, küçük akbabalar tiftik keçilerinin yünlerini yuvalarında kullanıyoroluşturuyorlar.  Bu proje de, Türkiye'de, küçük akbabalar için yapılan ilk koruma projesi olması nedeniyle hem ulusal hem de uluslararası önem taşıyor.

Doğa Derneği Yönetim Kurulu Başkanı Dicle Tuba Kılıç ise yaptığı açıklamada; "Akbabalar, Anadolu’da binlerce yıldır süren geleneksel hayvancılıkla uyumlu bir yaşam biçimine sahip. Ancak günümüzde, açık meralarda hayvanların özgürce otladığı çoban kültürünün yerini, kapalı sistem besi çiftlikleri aldı. Bu da akbabaların yaşam alanlarını daraltarak türün varlığını ciddi seviyede tehdit etmeye başladı. Bu nedenle, Vaillant ile başlattığımız proje de tiftik keçiciliği çalışmalarını destekledik böylece var olan popülasyonun varlıklarını devam ettirmelerini sağladık. Projenin bizi en umutlandıran taraflarından birisi de Beypazarı halkı tarafından sahiplenilmiş olması. Çalışmalarımızda Beypazarı'ndaki okullarda yaklaşık 300 çocuğa sunumlar ve akbaba gözlemleri yaptık. İlçede küçük akbaba broşürleri dağıttık. Artık çocuklar akbabaları tanıyor ve gelecekte akbabaların korunması için bilinçli bir nesil yetişiyor.” dedi.

Doğa Derneği’nin Vaillant’ın desteği ile gerçekleştirdiği koruma çalışmaları sayesinde küçük akbabaların var olan nüfusu korunuyor Vaillant Destekli Doğa Derneği Beypazarı Küçük Akbaba izleme ve Koruma Çalışmaları 2015-2016 Raporu

Türkiye’nin pek çok ilinde gözlenebilen küçük akbaba, geleneksel hayvancılığın sürdüğü bozkır özelliğindeki alanlarda, özellikle kalker kayalarının olduğu yamaçlarda üreyen yanı Anadolu coğrafyasına son derece uyumlu bir yırtıcı türüdür. Bu nedenle Türkiye’nin Avrupa’da İspanya’dan sonra en çok küçük akbaba çifte sahip olan ülke olduğu tahmin edilir. Yapılan bir incelemeye göre türün Avrupa'daki popülasyonun 3 nesilde %50 azaldığı tespit edilmiştir (BirdLife International, 2004). Küçük akbabaların Dünya genelindeki hızlı tükeniş verileri nedeniyle IUCN (Dünya Türleri Koruma Birliği) tarafından 2007 yılı itibarı ile Nesli Küresel Ölçekte Tehlike Altında olan türler listesine alınmıştır. Bu durumda Türkiye’de üreyen küçük akbaba varlığının önemi daha da artmıştır. Ancak Anadolu’nun engebeli, geniş yüz ölçümlü coğrafyasında türün tüm popülasyonunu ortaya çıkarabilecek araştırmalar uzun vadeli veyüksek maliyetli tablolar ortaya çıkarmaktadır. Bu nedenle Doğa Derneği küçük Proje sonunda 120 çift akbaba tespit edildiakbaba popülasyon varlığını, üreme başarısını araştırma ve türe yönelik tehditlerin tespit edilmesi çalışmalarını Anadolu’da türün kor popülasyonun bulunduğu tahmin edilen Ankara’nın Beypazarı ilçesinde yoğunlaştırmıştır.
2015 yıllından beri Vaillant tarafından desteklenen Beypazarı küçük akbaba araştırma ve koruma çalışması RSBP (Kraliyet Kuşları Koruma Derneği), BSPB (Bulgaristan Kuşları Koruma Derneği) gibi kuruluşlarla da iş birliği içinde ve yurt dışından uzmanlarla bilgi alışverişi içinde yürütülmüştür. Beypazarı ve civarında 2010 yılı itibari ile başlayan Doğa Derneği araştırma çalışmaları son iki yılda deneyim zenginliği, bakış açısı değişiklikleri ve Vaillant desteği ile dünyadaki diğer akbaba araştırmacıları içinde örnek olacak yenilikçi çalışmalar gerçekleştirmiştir. Akbabaların takibi, korunması ve geniş alanlarda tehdit öğrenilmesi için oluşturulan Çoban Ağı ve Tiftik Üretimine destek verme yolu ile Küçük Akbaba Koruma uygulamaları bu anlamda en dikkat çeken konular durumundadır. Ayrıca sürdürülen üreme başarısı izleme ve yuva bulma çalışmaları sayesinde 96 yuva bulunmuştur. Bu sayısı Balkan ülkelerindeki toplam Küçük Akbaba çift sayılarından dahi fazlalığı ile türün Bölgedeki ana üreme alanın İç Anadolu olduğu yorumlarının yapılmasını sağlamıştır. Bu durumda ise Beypazarı ve civarında Vaillant desteği ile hayat bulan yenilikçi ve sürdürülebilirliği yüksek koruma çalışmaları son derece kritik bir değer kazanmıştır.

Bölgede tespit edilmiş 120 çift akbaba bu yuvaları kullanıyorKüçük Akbaba Üreme Başarısı İzlemesi ve Yeni Yuva Bulma Çalışmaları
Beypazarı küçük akbaba üreme başarısı izleme (2015 yılı itibari ile örneklem olarak seçilen 45 yuva için) ve yeni yuva bulma araştırma çalışmaları her yıl 15 Mart ila 30 Ağustos tarihleri arasında her ay en az 4 gün olmak üzere gerçekleşmiştir. Çalışmanın özellikle Mart ve Mayıs aylarında yeni çift ve yuva bulma konusuna eğilinilmiş, diğer aylarda ise kuluçkaya yatma durumu, yavru varlığı ve sağlıklı palazlanma takip edilmiştir. Ekip yeni yuva ve çift bulmak için öncelikle harita üzerinden uygun yapılı kayalık alanları belirleyip, arazi çalışması ile bu alanlarda yeni küçük akbaba çiftlerini ve mümkünse yuvalarını bulmak için teleskop ve dürbün yardımı ile gözlemlerde bulunmuştur. Yuvaların bulunması için bazen saatlerce gözlem yapılabileceği gibi kimi zamanda yürüyüş veya uygun görüş noktası bulmak için tırmanışlar yapılmıştır. Her yıl deneyimi biraz daha artan Doğa Derneği ekibi özellikle son iki yılda çobanlar ile sıkı bir iletişim kurarak, onların bilgi ve görgülerinden de yararlanak yuva bulmak konusunda bilinen metotlar ile bulunamayan 10 fazla yuva tespit etmiştir. Bu yuvalar ile şu ana kadar Beypazarı ve civarında toplam 96 adet yuva biliyor durumdadır(Tablo 1). Bu rakam ise Balkan ülkelerinden bilinen küçük akbaba çifti veya mıntıka (territory)  sayısından bile fazla durumdadır(Tablo 2). Ancak Doğa Derneği araştırmaları çoban ağının genişlemesi ile arazi sahası içinde daha yüksek sayılarda yuva bulunabileceğini tahmin etmekte.

Küçük akbaba yuvası ve tiftik keçisi yünü görünüyorİlk olarak  2010 yılında 400km2’lik bir alanı kapsayan çalışma alanı 2016 yılı itibarı ile 980km2 ye çıkmıştır. Bugün de çalışma alanın büyük kısmını içine alan ve araştırmaya ismini veren Beypazarı ilçesi olsa da genişleyen araştırma alanın % 23’ü Nallıhan ilçesine bağlı Çayırhan beldesinin sınırları dahilindedir.

Tablo 1
YIL         2010    2011    2012     2013    2014    2015    2016
Çift sayısı    37        50    50          80         95    100       120
Yuva sayısı  19        41    47          66         83      91        96

Tablo 2
Ülke            Çift Sayısı
Bulgaristan    28-29
Gözlem sırasındaYunanistan    10
Türkiye (Trakya)    3-4
FYROM (Makedonya)    21
Arnavutluk    9
Toplam    71-73

Çoban Ağı Oluşturma ve Küçük Akbaba Ölüm Verisi Toplama
2015 yılı itibarı ile Vaillant desteğiyle Doğa Derneği tarafından hayata geçirilen yenilikçi koruma uygulamalarından biri olan Çoban Ağı, bölgenin zorlu coğrafik koşulları ve şaşırtıcı derecede yüksek küçük akbaba çifti sayısı ile toplanması çok maliyetli ve uzun süre isten verileri nitel olarak da olsa bir araya getirme imkanı sağlamakta. Bu kapsamda ilk olarak 2015 yılı Nisan ayından Hazirana kadar ağıllar ziyaret edilerek çobanlarla tanışılmaya ve küçük akbabalar hakkında bilgi alışverişleri yapılmaya başlandı. Ek olarak iki yıl boyunca otlatma yapılan meralarda çobanlarla tanışılmaya ve bilgi alışverişi yapılmaya devam edildi. Şu ana kadar 50’dan fazla çobanla temasa geçen araştırma ekibi bunlardan 30 kadarı ile sıkı iletişimde olunan bir ilişki kurdu Gözlem sırasında(aradaki sayısal farklılık nedeni bölgede çobanlık yapan Afgan ve Suriyeliler ile düzenli iletişimin mümkün olmamasıdır).

Çobanların küçük akbabayı tanıdıkları teyit edildikten sonra alınan bilgiler şunlardı;
Hiç küçük akbaba ölüsüne veya yaralanmış bireyine rastladınız mı?; bu soruya sadece bir ölü görme, bir de yaralı birey rastlaşması bilgisi alındı.
Küçük akbaba yuvası biliyor musunuz?; bilinen araştırma metodu ile bulunamayacak 10 kadar yuva bu şekilde tespit edildi.
Çobanlarla iletişim bilgileri karşılıklı olarak paylaşıldı ve küçük akbabaların tükenmekte oldukları, Beypazarı’nda bulunan akbabaların bu nedenle son derece önemli olduğu bilgileri aktarılarak ve ölü ya da yaralı küçük akbaba görmeli veya tür için bir tehdit görmeleri durumunda bizimle temasa geçmeleri istendi.
2016 yılı itibarı ile araştırma ekibimize henüz yeni ölü ya da yaralı küçük akbaba bilgisi aktarılmamıştır. Fakat akbaba gözlemcisi haline gelmiş çobanlar tarafından, bireylerin kayalıklara geldiği, kaç yumurta ve yavru yaptığı, yavruların durumları ya da leş vb olması nedeni ile yoğun bir beslenme olan alanlar gibi bilgiler sık sık iletilmekte. Bu da istenen etkinin yaratıldığı nitel sonucunu göstermekte.
Küçük akbabaBu konudaki çalışmalarımız gelişerek sürmekte.

Kurulan “Akbaba Gözlemcisi Çobanlarız” grubu ile de Çoban Ağı içinde hızlı bir iletişim ortamı sağlanmıştır.

Tarımda kullanılan İlaçlar ile ilgi ön araştırma
Küçük akbaba varlığı için en büyük tehdit zehirlenme vakaları olarak görülmekte. Bu konuda da ana nedenlerinden olan tarım ilaçlarının bölgede kullanımı konusunda bilgi toplamak için çiftçiler ve bir zirai ilaç bayisi ile görüşmeler gerçekleştirdik. Bu nitel araştırma ışığında ülkemizde satışı ve kullanımı yasak tarım ilaçlarının büyük bölümün bölgede erişilebilir olduğunu ve zaman zaman kullanıldıklarını öğrendik. Bu konuda anket vb. yöntemler ile daha kapsamlı bir çalışma yapabilmek için kaynak ve yöntem araştırmalarına başlandı.

Tiftik Ürünlerin Hazırlanması
Tiftik üreticileri ve dokumacıları desteklemek için üç temel ürün üzerinde çalışıldı. Bilgisayar kılıfı, heybe ve mini cüzdan.  Bu ürünlerin dokuma ipi iki yolla temin edilebiliyor. Biri fabrikada üretilen tiftik ip, diğeri yöre kadınlarının elde eğirerek ürettiği ip. Bu ikisi arasında fiyat ve zaman farkı oluyor. Kadınlar ve halk eğitim merkezi ile yapılan görüşmeler sonucunda fiyat listesi hazırlandı. Elde eğirme ipten heybe ve bilgisayar kılıfı 75 TL, Cüzdan 21 TL. Fabrika ipiyle heybe ve kılıf 55 TL, cüzdan 15 TL. Bu fiyatlara proje logosunun baskısı, lojistik vs. dahil değil.
Logo baskısı için Tokat’ta orijinal ıhlamur ağacına kalıp çıkaran bir usta ile görüşüldü ve logonun kalıbı üretildi. Tiftik ürünlere bu Küçük akbaba, bozkır özelliğindeki alanlarda, özellikle kalker kayalarının olduğu yamaçlarda üreyen, Anadolu coğrafyasına son derece uyumlu bir yırtıcı türkalıp denendi ve baskılar sonuç verdi.

Okullarda Sunumlar
Beypazarı’ndaki gelecek nesillere küçük akbabaları anlatmak için projede bölgede yaşayan akbabaların kuklaları yapıldı. Ayrıca okullarda oynatmak üzere "Küçük Akbabanın Göç Macerası" adlı bir oyun tasarımı hazırlandı ve baskısı alınarak oynatıldı. Eğitimler, bahar ayları boyunca iki okulda gerçekleştirildi.
Gazipaşa ilköğretim okulunda 3 ve 4 sınıflardan toplam 9 şubede yaklaşık 225 çocukla gerçekleştirildi. Altay İlköğretimde ise 6 sınıfta 180 öğrencinin katılımıyla gerçekleştirildi.

İlçenin Önemli Kişilerine Proje Tanıtımı
Beypazarı ilçesinde saygı duyulan ve sözü geçen kişilere ulaşmak için kaymakamlık aracılığıyla bu kişilerin bir araya geldiği davetlere katılınarakbölgenin ve küçük akbabaların önemi ve sürdürülen çalışmalar aktarıldı. Ayrıca Beytaş yönetim kurulu Kalker kayalarının oluşturduğu yamaçlara tırmanışbaşkanı Özcan Sözütok, Beypazarı Maden Suyu Sahibi Niyazi Ercan, Beytaş yönetim kurulu üyesi Yakup Öztürk, Beypazarı Esnaflarından İbrahim Keleşoğlu gibi kilit kişilere ile yuva ve küçük akbaba gözlemi gerçekleştirildi.

Türkiye Kuş Konferansında Sunum
24-26 Haziran 2015 tarihlerinde Beypazarı’nda gerçekleştirdiğimiz Türkiye Kuş Konferansında proje çalışanımız Evrim Tabur Korkmaz yapılan izleme ve koruma çalışmalarını bir sunum ile tanıttı. Konferansa hem şehir dışından, hem de ilçe halkından olmak üzere 200’den fazla kişi katıldı.  Ayrıca konferans öncesinde 23 Haziran tarihinde düzenlenen “Küçük Akbaba Araştırma Eğitimi” ile Anadolu genelinde nüfusu tam olarak bilinemeyen küçük akbabaların tespiti için gerekli olan kapasitenin oluşturulması konusunda önemli bir adım atıldı.

Uluslararası Akbaba Konferansı Hazırlıkları
Konferansın davetli listesi kararlaştırıldı. Konuşmacı ve önemli davetlilere davet mesajları atıldı. Konferans için 9-10 Eylül 2017 tarihleri belirlendi. Konferans programı ve duyurusu hazırlıkları ile ek kaynak arayışı sürmektedir.

Tarihi Beypazarı ilçesiBeypazarı evleriBeypazarı’nda karakteristik özelliklere sahip 3500 ev bulunuyorPencereler dikdörtgen veya kemerli, dört veya altı bölmeli, giyotin veya iki kanatlıdırTarihi bir konak avlusuOcakMutfak ve orjinal malzemelerTarihi dokuma tezgahı